Steeds vaker zijn er vragen over meetinstrumenten die vaktherapeuten kunnen inzetten. Binnen dit project is een inventarisatie gemaakt van meetinstrumenten die door vaktherapeuten gebruikt kunnen worden. Meetinstrumenten zijn betrokken die door vaktherapeuten voor verschillende doeleinden kunnen worden ingezet. Zo kan een meetinstrument bijvoorbeeld gebruikt worden voor het meten van de effecten van een behandeling, voor het stellen van een (vaktherapeutische) diagnose, voor het evalueren van een behandeling of interventie of voor het inzichtelijk maken van de bijdragen van de vaktherapeutische behandeling in het therapieproces van de cliënt.

Er zijn verschillende meetinstrumenten te onderscheidden zoals doelgroep specifiek meetinstrument of het meten van symptomen, beleving of gedragskenmerken. In dit overzicht vindt u zowel vaktherapeutische specifieke als niet vaktherapeutische meetinstrumenten.

Via deze link: Meetinstrumenten KenVaK Vaktherapie vindt u dit overzicht aan meetinstrumenten. Het betreft een groeidocument. Er is gestart met de creatief therapeutische disciplines. Dit is nog niet volledig. Ook dienen de bestaande meetinstrumenten relevant voor de psychomotorische therapie nog opgenomen te worden. Bij elk meetinstrument dat is opgenomen in het overzicht staat per meetinstrument informatie over het doel van het meetinstrument, de validiteit en de kwaliteit van het meetinstrument en waar u meer informatie over het meetinstrument kunt vinden.

Indien u een meetinstrument kent dat door vaktherapeuten kan worden gebruikt, mailt u de betreffende informatie naar: kenvak@zuyd.nl

Social anxiety disorder

Social anxiety disorder (SAD) is the most common anxiety disorder with an estimated lifetime prevalence of 9,3% (Graaf, 2012). It is characterized by an intense fear and avoidance of social situations. The burden associated with this disorder is substantial (Ruscio, 2008). Persons with SAD report more problems with activities in daily life, more difficulties in forming relationships, lower health, and reduced wellbeing compared to the general population (netwerk kwaliteitsontwikkeling GGZ, in prep.; Dryman, e.a., 2016). Rates of unemployment and number of missed hours of work are higher compared to persons without AD (Wittchen, 2000). As a consequence, SAD results in a considerable economic burden (Konnopka, 2009). The course of SAD is chronic and debilitating, if untreated. Pharmacological, psychological, and self-help interventions are offered and studies showed reduced symptoms (Mayo-Wilson, e.a., 2014). However, these interventions aren’t effective for all patients, medication has side effects and some patients will continue to have symptoms and/or an increased probability to relapse (Mayo-Wilson, e.a., 2014). Therefore, there is a need to improve treatment effects for SAD.

Self-esteem

It is proposed that effects of treatments for patients with SAD may be improved by focussing on self-esteem.  Self-esteem refers to a person’s overall emotional evaluation of his or her positive or negative attitude toward the self (Rosenberg, 1979). Low self-esteem is a main reason for seeking psychiatric help and it is a risk factor for the development of and relapse in several disorders (Stice, 2002; Wilson & Rapee, 2005; Orth, Robins, et.al. 2009). A meta-analysis showed that low self-esteem is a consequence of anxiety and also a predictor for developing anxiety symptoms (Sowislo & Orth, 2013), even when taking into account coping behavior, efficiency of social networks, stressful life events, and relational victimization (In-Albon, e.a, 2017; Orth, et.al., 2014). These results indicate that self-esteem is not just an epiphenomenon. On the contrary, self-esteem will have a strong impact, even stronger than factors as negative life events, coping, and efficiency of social networks. The clinical implication is that strengthening self-esteem in therapy for SAD is important, since strengthening self-esteem may act as a resource that buffers from negative experiences and may enhance the overall treatment effects in SAD.

Unfortunately, only few efficacy studies included self-esteem measures or focus on therapeutic interventions with an emphasis on self-esteem. Efficacy studies on interventions without a special focus on self-esteem revealed that symptoms may decline, whereas the effect on self-esteem was only intermediate or small (Watson, e.a., 2003). This may suggest that even after successful treatment, remittent patients may be still vulnerable. Studies on an intervention that target self-esteem in particular are promising to improve self-esteem. A meta-analysis on self-esteem interventions showed that interventions focussing on changing self-esteem were more effective in improving self-esteem compared to interventions with a broader focus (Haney & Durlak, 1998). In addition, interventions based on theories and empirical studies showed more effects than interventions without a theoretical or empirical ground (Bos, et al 2006). Using randomized controlled trials, improvement in self-esteem were shown in adult patients with depressive disorders (korrelboom, 2012), adults with personality disorders (korrelboom, 2011), adults with eating disorders (korrelboom, 2009) and persons with anxiety (Staring e.a., 2016).

Dramatherapy

In clinical practice, one of the interventions that focus on treating SAD and improving self-esteem is drama therapy. Drama therapy is an experiential form of treatment that uses expression techniques, role play, improvisation, and in vivo experiments (Hooren van e.a. , 2017). Interventions that have an experiential foundation and use in-vivo experiments are suggested to improve treatment for SAD, since recent results suggest that patients have an impaired sharing of emotions on an affective level, but not on a cognitive level of processing (Morrison e.a., 2016; , Buhlman e.a., 2015; ). Drama therapy has beneficial effects in anxiety disorders (AD; Dadsestan, 2008; Dehnavi, 2014; Anari, 2014). It is recommended in the Dutch multidisciplinary guideline and the Dutch Standard of Care for AD (netwerk kwaliteitsontwikkeling GGZ, in prep.) Recently, a drama therapeutic intervention is developed that primarily focus on improving self-esteem (Hilderink, 2015). This is called the Drama therapeutic Self-esteem Intervention (DSI). DSI is promising, since patient satisfaction is high (Hilderink, 2017), professionals in mental health care are enthusiastic on integrating DSI in treatment for SAD, and results from a pilot show very large effects (Hilderink, 2015). The integration of drama therapy in clinical practice may suggest it has a firm evidence base. Unfortunately, research using sound designs is missing and therefore there is a lack of solid evidence for effectivity.

Drama therapeutic Self-esteem Intervention

DSI is a group intervention to strengthen effects of usual care. DSI focuses on awareness of negative self-image, collecting evidence for positive self-image, and experiencing alternative behaviour in line with a positive self-image (Hilderink, 2016). DSI is based on drama therapeutic theories and principles derived from CBT. Based on effect research (Hilderink, 2015), DSI seems to significantly improving Self-esteem (Cohen’s d 1,5).

DSI makes use of working methods that match the model of Emunah and Selman and are adjusted to the individual development of the client. Consensus-based research (Doomen, 2010) reveals that the Emunah Five phase model (1996) is a useful guideline in dealing with anxiety disorders. The five phases of Emanuh are: dramatic game, fictional role play, realistic role play, psychodrama and farewell ritual. These five phases are in line with the phases of Selman (1980) for changing perspectives. The ability to changing perspectives is the ability to empathize in another, as well as move in a different perspective about the same situation. By changing perspectives, you can include new information about yourself, the other or the situation. Selman’s research brings forth five phases of the ability to change perspective: egocentric, subjective, reflective, reciprocal and social perspective. Within dramatic therapy, working with perspective is one of the active ingredients. Promoting the change of perspective helps to change a negative self-image. After all, one can switch from perspective and thus to role and consider a situation from multiple perspectives, assess whether cognitions are realistic and re-evaluate them.

The DSI is a protocol-based individual offered to a closed group of six clients and consists of six 75-minute sessions. Per session there is a fixed program with a purpose and related exercises and homework assignments.

Het project (2011-2013) is ontstaan vanuit een concrete vraag van de vaktherapeuten binnen het Vincent van Gogh-GGZ om ondersteuning te krijgen bij het ontwikkelen van nieuwe interventies voor zorglijnen. Het doel van het project is om efficiënte en effectieve vaktherapeutische interventies voor mensen met psychiatrische stoornissen te ontwikkelen (best practices), die in de nieuwe praktijk van zorglijnen worden toegepast. Deze interventies werden ontwikkeld middels het opzetten van communities of practice binnen de organisatie, waarna de interventies werden geëvalueerd middels een procesevaluatie en een effectevaluatie. De interventies en het proces zijn niet alleen relevant voor de praktijk en de wetenschap, maar worden ook onderdeel van het onderwijscurriculum van opleidingen voor vaktherapie van hogescholen.

Dit project wordt mogelijk gemaakt door een RAAK-Publiek subsidie van Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA.

De contactpersoon voor dit project is Susan van Hooren.

Bij de vijf bacheloropleidingen Vaktherapie is er een sterke behoefte om in gezamenlijkheid een verdere kwaliteitsslag te maken betreffende onderzoeksonderwijs binnen de bacheloropleidingen Vaktherapie. Doel van dit project is om in deze behoefte te voorzien door een gezamenlijke visie te ontwikkelen betreffende het onderzoeksonderwijs, onderwijsmaterialen te delen en deze samen verder te ontwikkelen en verduurzamen. Dit resulteert uiteindelijk in het delen van leermateriaal voor en door docenten binnen online vakcommunity onderzoeksonderwijs, de kwaliteit hiervan te borgen en ontbrekend leermateriaal te ontwikkelen. Op termijn kunnen ook studenten aansluiten en mogelijk kunnen onderdelen beschikbaar worden gesteld voor vaktherapeuten uit het werkveld. Dit project biedt een uitgelezen kans om de behoeften vanuit deze opleidingen en de bestaande samenwerking rondom onderzoek en onderwijs op het gebied van vaktherapie een impuls te geven en meer te bestendigen. Ook sluit het naadloos aan bij de wens om zo bij toekomstige vaktherapeutische professionals het onderzoekend vermogen zo goed mogelijk te laten ontwikkelen passend bij het bachelorniveau en de eigen werkcontext.

Het wordt vormgegeven door een samenwerking van Hogeschool Arnhem en Nijmegen, Hogeschool Utrecht, Hogeschool Leiden, NHL-Stenden, Zuyd Hogeschool en de Open Universiteit. Het ministerie van OCW financiert het project en SURF ondersteunt het proces.

Nieuwsgierig naar het zoekportaal Edusources?

Wil je een toelichting zien via een filmpje?

Klik hier voor het visiedocument.

Scholen en zorgverlenende instanties krijgen steeds meer te maken met vluchtelingenkinderen en jongeren, ofwel jonge statushouders, en diens verleden. Statushouders hebben in hun land van herkomst, tijdens de vlucht en in de periode van asielaanvraag veel meegemaakt. Daardoor ervaren zij vaak stress en onzekerheid. Leerkrachten op scholen geven aan dat de ervaren stress en onzekerheid bij deze kinderen merkbaar is in het gedrag op school en in de klas, waardoor onder andere sociale contacten, een positieve integratie in de klas en het goed kunnen participeren in het onderwijs moeizaam verlopen. Hierdoor ontstaat vaak meer uitval bij deze kinderen. Ook zien leerkrachten bij vluchtelingenkinderen vaak concentratieproblemen, agressieve of angstige fantasieën, of een overdreven bezorgdheid over de eigen veiligheid of die van anderen. Dit gedrag heeft invloed op het klimaat in de klas, de leerkrachten en op de andere kinderen.
Een goede aanpak bij deze kinderen vraagt om cultuursensitief handelen alsook het overbruggen van een taalbarrière. Interventies met non-verbale aspecten en speelsere werkvormen, zoals muziek, bieden de mogelijkheid om zonder taal te interveniëren en op een laagdrempelige manier een ontwikkeling bij het kind te realiseren en psychosociale klachten te reduceren. Van de ontwikkelde preventieve interventies, die ingezet worden na het meemaken van schokkende gebeurtenissen zoals het beleven van geweld tijdens oorlog en vlucht, voldoet de interventie ‘Safe & Sound’ aan deze kenmerken. Dit is een oplossingsgerichte interventie waarbij principes vanuit muziektherapie worden toegepast binnen het basis- en middelbaar onderwijs. Deze interventie werkt stapsgewijs vanuit de mogelijkheden en sterke kanten van jonge statushouders om daarmee de veerkracht te versterken en mogelijk aanwezige psychosociale klachten te verminderen. Veerkracht versterken gebeurt binnen deze interventie ook door het systeem te betrekken, zoals andere kinderen, leerkrachten en ouders, om zodoende de beschermende factoren vanuit de omgeving te intensiveren.
Binnen dit project werd deze interventie verder geïmplementeerd, werd het proces geëvalueerd en eerste stappen werden gezet om effecten te gaan meten. Dit leidden tot meer zicht op succes- en faalfactoren van de implementatie, een beeld van de behandelintegriteit en een eerste indruk op de resultaten die met deze methodiek volgens muziektherapeuten en leerkrachten kunnen worden bereikt. Tevens werd nagegaan hoe het proces en de uitgangspunten bruikbaar kunnen zijn voor andere vaktherapeutische interventies voor deze doelgroep. De resultaten worden momenteel beschreven ten behoeve van een internationale wetenschappelijke publicatie.

“De interventie is in november 2021 opgenomen in een gids van Pharos waarin preventieve interventies voor vluchtelingen zijn gebundeld”.

Voor meer informatie zie ZonMw.

Stay tuned richt zich op de werkrelatie tussen vaktherapeut en jongeren in het gedwongen kader.

Vaktherapeuten geven aan dat het opbouwen van een werkrelatie – ook wel werkalliantie genaamd – tussen de jongere en de therapeut een belangrijk onderdeel is van hun therapie. In de werkalliantie tussen jongeren en vaktherapeut spelen algemene factoren als empathie, vertrouwen en veiligheid een belangrijke rol. Een werkrelatie is volgens de therapeuten nodig om de doelen te behalen. Investeert de therapeut niet in de werkalliantie met de jongeren dan wordt een therapeutisch proces en succesvolle behandeling vrijwel onmogelijk. Therapeuten geven daarbij aan dat juist in het gedwongen kader het tot stand brengen van een werkalliantie een grote uitdaging is en veelal berust op intuïtie.

In dit project wordt op basis van onderzoek de alliantiemonitor van Menger & Donker (2013) toepasbaar gemaakt voor en getest bij vaktherapeuten en jongeren in het gedwongen kader. Hiermee wordt een handvat – gericht op de algemene werkzame factor ‘de werkalliantie’ – ontwikkeld voor vaktherapeuten werkzaam met jongeren in het gedwongen kader.

Dit project wordt mogelijk gemaakt door een subsidie van ZonMw.

De contactpersonen voor dit project zijn Gemmy Willemars en Evelyn Heynen.

Flyer project Stay tuned.

E-book project Stay tuned.

PUBLICATIES VANUIT BACHELOR ONDERZOEK

Bachelor thesis De functie van het medium bij werkalliantie van Jolida van der Linden.

Bachelor thesis Samen door 1 deur van Jos Overes.

Bachelor thesis The Importance of the Therapeutic Alliance in Arts Therapy van Pauline Artz.

Onderzoek De functie van het medium bij werkalliantie binnen vaktherapie van Eunice van Kralingen.

Onderzoek Werkalliantie tussen vaktherapeut en jongeren in gedwongen kader van Tijs de Boer.

Artikel Werkalliantie en de kracht van het medium van Eunice van Kralingen en Jolida van der Linden.

Artikel Werkalliantie vaktherapie en jongeren van Tijs de Boer.

Dit promotieonderzoek richt zich op het in kaart brengen van de effecten en toepassing van muziekinterventies voor stressvermindering. In het bijzonder richten we ons daarbij op mensen met een verhoogde kwetsbaarheid voor het ervaren van stress, zoals mensen met lichte verstandelijke beperkingen (LVB).
Ten eerste zijn de overall effecten van muziekinterventies op stressverlaging onderzocht door twee meta-analyse studies op te zetten, daarbij hebben we ook gekeken naar welke studie- en/of interventie variabelen mogelijk invloed hebben op de effecten. Zie onderstaande linkjes naar de gepubliceerde artikelen.
Omdat het naast het in kaart brengen van al deze effectonderzoeken, het ook belangrijk is om te weten hoe muziektherapeuten in de klinische praktijk omgaan met stress/spanning bij cliënten, is er vervolgens een kwalitatieve focusgroep studie opgezet. Bevindingen van deze studie zijn tevens gepubliceerd, zie onderstaande link.
Vanuit de opgedane kennis vanuit zowel empirische studies als de klinische praktijk, is er een muziektherapeutische micro-interventie ontwikkeld die ingezet kan worden door muziektherapeuten om direct tijdens de behandelsessie de spanning of stress bij de cliënt te verlagen. Deze micro-interventie hopen we in de toekomst nog verder te onderzoeken.
Om dit zo goed mogelijk te kunnen doen, betreft de laatste studie van dit promotieonderzoek het in kaart brengen van de toepasbaarheid, validiteit en betrouwbaarheid van stress zelfrapportage meetinstrumenten.

Dit promotieonderzoek is NWO gesubsidieerd en ingebed in een samenwerking tussen het lectoraat KenVaK, de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen en de Universiteit van Amsterdam.

De promotoren zijn prof. dr. Geert-Jan Stams en prof. dr. Xavier Moonen, beide verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Copromotor is prof. dr. Susan van Hooren.

Thesis

Linkjes naar de gepubliceerde artikelen:

Full article: Effects of music interventions on stress-related outcomes: a systematic review and two meta-analyses (tandfonline.com)

Full article: Music therapy for stress reduction: a systematic review and meta-analysis (tandfonline.com)

Frontiers | Music Therapy Interventions for Stress Reduction in Adults With Mild Intellectual Disabilities: Perspectives From Clinical Practice | Psychology (frontiersin.org)

Het promotieonderzoek in de landelijke media:

Bel de psycholoog maar af, luister naar de Beatles: ‘Muziek werkt minstens zo goed bij stress’ | Nijmegen | gelderlander.nl

‘Muziektherapie net zoveel effect als psycholoog’ | RTL Nieuws

De kracht van Muziektherapie | NPO Radio 1

Muziekinterventies verminderen stress – Universiteit van Amsterdam (uva.nl)

Muziektherapie helpt tegen stress – Universiteit van Amsterdam (uva.nl)

Vragen? Neem dan contact op met Martina de Witte: martina.dewitte@han.nl.

Dit promotieonderzoek bestaat uit vooronderzoek naar beeldende therapie bij Posttraumatische Stress Stoornis (PTSS): systematic review (Schouten et al., 2015), kwalitatieve analyse  van interviews met deskundigen (Schouten et al., in voorbereiding). Gebaseerd op literatuur en vooronderzoek werd een Protocol Beeldende Therapie bij PTSS ontwikkeld en beschreven. De haalbaarheid van dit protocol werd in de praktijk getest in een pilotstudie (Schouten et al., 2016).  Het vervolgonderzoek bestaat uit een RCT naar de effectiviteit van Beeldende Therapie bij PTSS.

Doel van het onderzoek is het vergroten van inzicht in de werkzaamheid en de effectiviteit van beeldende therapie in de behandeling van PTSS, en bijdragen aan de empirische onderbouwing van beeldende therapie bij PTSS.

Promotor is Prof. dr. Giel Hutschemaekers, Academic Centre for Social Sciences, Radboud Universiteit Nijmegen. Co-promotor is dr. Susan van Hooren, lector KenVaK.

Beeldend therapeutische observatie en diagnostiek heeft als belangrijkste doel om zicht te krijgen op de geestelijke gezondheid van de cliënt. Zodoende kan er worden besloten óf en waarom beeldende therapie geïndiceerd is en welke doelen er geformuleerd kunnen worden. Dit ondersteunt de beeldend therapeut in het toepassen van díe beeldend therapeutische interventies die bijdragen aan het verbeteren van de geestelijke gezondheid van de cliënt. Dit onderzoek is gericht op hoe geestelijke gezondheid tot uitdrukking komt in de beeldende vormgeving.

Het onderzoek, onder begeleiding van promotor prof. dr. Giel Hutschemaekers, Radboud Universiteit Nijmegen en co-promotoren prof. dr. Susan van Hooren en dr. Ditty Dokter, is inmiddels afgerond.

Wilt u het proefschrift “Art form and mental health. Studies on art therapy observation and assessment in adult mental health” lezen? Klik dan hier of hier.

Vragen? Neem contact op met Ingrid Penzes.

Dit onderzoek gericht op beeldende therapie, bij patiënten met persoonlijkheidsstoornissen cluster B en C, bestaat uit twee delen.

Het eerste deel betreft het ontwikkelen van een goed, bruikbaar specifiek beeldend therapeutisch feedbackinstrument voor deze doelgroep. Door middel van het gesystematiseerd gebruik maken van patiëntfeedback wordt de beeldende therapeutische behandeling gemonitord en zo nodig bijgesteld. Het beeldend therapeutisch feedbackinstrument, de BTV-PS b/c, testen we op betrouwbaarheid, validiteit en bruikbaarheid en we formuleren aanwijzingen voor gebruik. Op basis van deze vragenlijst worden resultaten van beeldende therapie vervolgens in kaart gebracht.

Het tweede deel van dit onderzoek betreft een randomized controlled trial om de effectiviteit van beeldende therapie vast te stellen. Het doel hiervan is een bijdrage te leveren aan de empirische onderbouwing van beeldende therapie bij de betreffende doelgroep, aan de professionalisering van beeldende therapie en aan de positionering in het werkveld.

Dit onderzoek wordt ondersteund door HAN University of Applied Sciences & Scelta, GGNet, centrum voor geestelijke gezondheid. Promotor is Prof.dr. Giel Hutschemaekers, Academic Centre for Social Sciences, Radboud Universiteit Nijmegen. Copromotor is Dr. S. van Hooren, Lector vaktherapieën, Kennisontwikkeling Vaktherapieën Lectoraat Zuyd Hogeschool.

Binnen dit onderzoek wordt het effect van Orthopedagogische Muziekbeoefening (OMB) op het functioneren van kinderen in de leeftijd van 6 tot 9 jaar nader bekeken. Binnen OMB probeert men middels muzikale activiteiten een kind te stimuleren verder te groeien in zijn of haar muzikale maar ook cognitieve, emotionele en motorische mogelijkheden. Specifiek wordt binnen dit onderzoek ingegaan op de effecten op het executief functioneren, omdat executieve functies van invloed zijn op leervoorwaarden en didactische prestaties.

Middels een quasi experimentele opzet worden op een viertal momenten in het schooljaar 2014-2015 gegevens rondom het executief functioneren, didactische prestaties en gedrag van leerlingen verzameld. Dit gebeurt via neuropsychologisch onderzoek, observaties in de muziekles en vragenlijsten voor ouders en leerkrachten. De dataverzameling heft plaatsgevonden op verschillende scholen voor regulier en speciaal basisonderwijs in Limburg.

De promotor is prof. dr. Frans Ferron, Maastricht University. De copromotors zijn dr. Susan van Hooren en dr. Miriam Stuijts, Zuyd Hogeschool.

Depressie is een veel voorkomende stemmingsstoornis en karakteriseert zich door symptomen van een sombere stemming, verminderde belangstelling en plezier. Muziektherapie maakt gebruik van muzikale ervaringen, de therapeutische relatie en reflectie om emoties los te maken en depressieve symptomen te verminderen. Deze elementen vormen de basis voor de inzet van muziektherapie bij de behandeling van mensen met depressieve symptomen. Er is enig bewijs dat muziektherapie voor depressie effectief is, blijkend uit aantal reviews. Alle constateerden een noodzaak voor meer goed opgezette en uitgevoerde trials met goed gedefinieerde muziektherapeutische interventies om de effectiviteit van muziektherapie voor depressie te verhelderen en te consolideren.

Dit promotieonderzoek wil hier een bijdrage aan leveren en legt de focus op het aantonen van effectiviteit van muziektherapie en depressie en de ontwikkeling en evaluatie van een goed gedefinieerde improvisatorische muziektherapie voor jongvolwassenen met depressieve symptomen ter vermindering van de depressieve symptomen. Met behulp van de methode Intervention mapping is Emotieregulerende improvisatorische muziektherapie (EIMT) ontwikkeld. EIMT richt zich op het verbeteren van emotieregulatie om depressieve symptomen te verminderen. In de toepassing staan de muziektherapeutische synchronisatie techniek en verbale reflectie centraal. Het betreft een kortdurende aanpak van tien wekelijkse sessies van één uur uitgevoerd door een muziektherapeut. De eerste resultaten zien er veelbelovend uit.

Het promotieonderzoek kent een aantal projecten:

1. Een update van een bestaande Cochrane review (Maratos et al., 2008) om bij te dragen aan de huidige stand van kennis over de effectiviteit van muziektherapie voor depressie (Aalbers, Fusar-Poli et al., 2017).
2. Een gestapelde systemische n=1 studie over muziektherapie bij volwassenen met depressie uitgevoerd in een vrijgevestigde muziektherapiepraktijk (Aalbers, Spreen et al., 2017).
3. Een intervention mapping studie om een muziektherapeutische interventie te ontwerpen, bedoeld voor jongvolwassenen met depressieve symptomen en gericht op het verbeteren van emotieregulatie (Aalbers et al., 2019).
4. Een procesevaluatie bedoeld om deelname, behandelintegriteit, toepassing van muzikale componenten voor synchronisatie en ervaringen van studenten, verwijzers en muziektherapeuten met de interventie en verwijzing in kaart te brengen (Aalbers et al., under revision).
5. Een multiple case studie gericht op het in kaart brengen van de effecten van emotieregulerende improvisatorische muziektherapie (EIMT) voor jongvolwassen studenten met depressieve klachten. In dit onderzoek werden de experience sampling methode, gevalideerde vragenlijsten en interviews toegepast om depressieve symptomen, positief en negatief affect en emotieregulatie te monitoren (Aalbers et al., 2020).

Het promotieonderzoek is ingebed in een samenwerking tussen het lectoraat Small N-designs van NHL Stenden Hogeschool Leeuwarden, het landelijk lectoraat KenVaK, ArtEZ Hogeschool en de Open Universiteit.

De promotor is prof dr. Susan van Hooren (Open Universiteit). De copromotoren zijn dr. Marinus Spreen (NHL Stenden Hogeschool) en dr. Annemiek Vink (ArtEZ Hogeschool).

Vragen? Neem dan contact op met Sonja Aalbers, sonja.aalbers@nhlstenden.com.

Referenties

Aalbers, S., Fusar-Poli, L., Freeman, R. E., Spreen, M., Ket, J. C., Vink, A. C., Maratos, A., Crawford, M., Chen X-J., & Gold, C. (2017). Music therapy for depression. Cochrane Database of Systematic Reviews. https://doi.org/10.1002/14651858.CD004517.pub3

Aalbers, S., Spreen, M., Bosveld-van Haandel, L., & Bogaerts, S. (2017). Evaluation of client progress in music therapy: An illustration of an N-of-1 design in individual short-term improvisational music therapy with clients with depression. Nordic Journal of Music Therapy, 26(3), 256–271. https://doi.org/10.1080/08098131.2016. 1205649

Aalbers, S., Spreen, M., Pattiselanno, K., Verboon, P., Vink, A., & van Hooren, S. (2020). Efficacy of Emotion-regulating Improvisational Music Therapy to decrease depressive symptoms in young adult students: A multiple-case study design. The Arts in Psychotherapy, 71, Article 101720. https://doi.org/10.1016/j.aip.2020.101720

Aalbers, S., Vink, A., de Witte, M., Pattiselanno, K., Spreen, M., & van Hooren, S. (under revision). Feasibility of Emotion-regulating Improvisational Music Therapy for young adult students with depressive symptoms: A process evaluation.

Aalbers, S., Vink, A., Freeman, R. E., Pattiselanno, K., Spreen, M., & van Hooren, S. (2019). Development of an improvisational music therapy intervention for young adults with depressive symptoms: An intervention mapping study. The Arts in Psychotherapy, 65, Article 101584. https://doi.org/10.1016/j.aip.2019.101584

In Nederland kampen circa 175.000 kinderen en jongeren met een psychische aandoening die hen in min of meerdere mate beperkt in hun dagelijks functioneren (GGZ Nederland, 2015). Ondanks beschikbare effectieve behandelingen lukt het bij een aanzienlijk deel van de jongeren niet om hen succesvol te behandelen. Het RAAK project “Games 4 Therapy” is een samenwerkingsproject tussen praktijkinstellingen en kenniscentra en beoogt het ontwikkelen van een serious game die de effectiviteit van de behandeling voor jongeren met externaliserende problematiek vergroot.

http://www.games4therapy.info

Dit project wordt mogelijk gemaakt door een Raak-Publiek subsidie van Nationaal Regieorgaan Praktijkgericht Onderzoek SIA.

De contactpersoon vanuit KenVaK voor dit project is Dries Booten.

In haar proefschrift ‘Geteilte Zeit’ gemeinsame Zeit. Entwicklung eines Messinstruments zum Timing in der Musiktherapie mit autistischen Kindern beschrijft Kathinka Poismans het meetinstrument InTiME, wat staat voor Instrument for Timing in Music Therapy Evaluation. Het instrument meet de timing in de muzikale interactie tussen muziektherapeut en het autistische kind. Mensen met autisme vertonen een afwijkende timing binnen de sociale interactie. Samen meeklappen op een ritme tijdens een concert kan bijvoorbeeld een probleem zijn.

Negatieve consequenties voor interactie
Het goed kunnen timen van actie en reactie is een vaardigheid die al van jongs af aan aanwezig is en ertoe leidt dat interactie tussen ouders en baby tot stand gebracht en onderhouden wordt. Gezonde baby’s worden geboren met die vaardigheid: ze kunnen puls, ritme en duur herkennen. Kinderen met autisme bezitten deze vaardigheden niet of veel minder. Dat heeft negatieve consequenties voor de interactie tussen het autistische kind en zijn ouders. Die interactie verloopt minder goed en daardoor komt de algehele ontwikkeling – sociaal, emotioneel en cognitief – van het kind in het geding.

Betrouwbaar en valide meetinstrument
Zowel uit de praktijk als uit eerder onderzoek zijn er aanwijzingen dat muziektherapie kinderen met autisme kan helpen met het ontwikkelen van een betere timing. Het is echter nog nooit op grote schaal onderzocht. Dankzij het betrouwbare en valide meetinstrument InTiME kunnen er wel grotere groepen onderzocht worden.

PUBLICATIE PROEFSCHRIFT

Poismans, K. (2014). Geteilte Zeit – gemeinsame Zeit. Entwicklung eines Messinstruments zum Timing in der Musiktherapie mit autistischen Kindern (doctoral dissertation). Enschede: Ipskamp drukkers.

Het bijbehorende Duitstalige beslisveld kunt u hier downloaden.

Foto: Rob Kleingoldewijk

Psychiatrische behandeling van kinderen en jeugdigen bestaat voornamelijk uit klassieke therapieën op de locatie van de GGZ-instelling. Uit interviews met jongeren blijkt echter dat internet en sociale media het middel is waarlangs zij bereikt willen worden. Tevens blijkt het gebruik van interactieve media, spelelementen en serious games jongeren beter te motiveren om hun gedrag te veranderen. GGZ-instellingen hebben de app ‘M’n Mattie’ ontwikkeld om jongeren en hun ouders meer regie te geven over hun behandelproces. Binnen dit project worden bouwstenen ontwikkeld om deze app te implementeren in de zorg.

Dit project wordt mogelijk gemaakt door een subsidie van ZonMw.

De contactpersoon van dit project is Dries Booten.

Muziektherapie zorgt voor ontspanning en rust bij mensen met dementie

Luisteren naar muziek of zelf muziek maken vermindert gedragsproblemen en onrust bij mensen met dementie. “Muziek zorgt dat ouderen met dementie zich kunnen ontspannen”, vertelt UMCG-onderzoeker Annemieke Vink. “Spreken doe je met specifieke gebieden in de hersenen en die vaardigheden gaan bij dementie vaak achteruit. Luisteren naar muziek activeert veel meer delen van de hersenen. Daardoor spreekt muziek mensen heel direct aan en kunnen zij zich toch uiten.” Volgens Vink is de zorg aan mensen met dementie gebaat bij meer aandacht voor het inzetten van muziek om ontspanning, rust en contact te creëren. Vink promoveerde op 6 mei 2013 bij de Rijksuniversiteit Groningen op de resultaten van haar onderzoek.

Uit het onderzoek van Vink blijkt dat muziektherapie zorgt voor minder probleemgedrag bij verpleeghuisbewoners met dementie. Zij vertonen minder dwaal- en loopdrang, onrust, schreeuwen en schelden, gaan beter eten en drinken, verbeteren hun sociaal en emotioneel functioneren en hebben een verhoogd welbevinden.

Verpleeghuiszorg
De zorg aan mensen met dementie wordt vooral in verpleeghuizen en door mantelzorgers gegeven. Als spraakvermogens achteruitgaan, nemen de mogelijkheden om contact met maken af. Bovendien neemt het probleemgedrag vaak juist toe bij voortschrijdende dementie. Volgens Vink biedt muziek en muziektherapie aan mensen met dementie een goede ingang om het welbevinden te verbeteren. “Op dit moment werken zo’n 60-80 muziektherapeuten in verpleeghuizen”, zegt Vink. “Ongeveer 80% van de mensen met dementie ontwikkelt gedurende het ziekteverloop probleemgedrag zoals fysieke agressie, algehele onrust en het voortdurend doelloos dwalen op de afdeling.”

Alternatief
“De zorg aan mensen met dementie is sterk gericht op behandeling met medicijnen. De effecten zijn met regelmaat onvoorspelbaar, sommigen worden er juist extra onrustig van”, aldus Vink. De muziektherapie waar zij de effecten van onderzocht, omvatte twee keer per week 40 minuten luisteren naar muziek, samen liederen zingen en muziekimprovisatie. Zij pleit ervoor dat muziek op veel grotere schaal wordt opgenomen in de dagelijkse zorgplannen voor dementerenden. “Ook in de mantelzorg zou dit goed kunnen werken”, denkt Vink. “Het betekent heel veel dat je als mantelzorger ervaart dat je dementerende geliefde rustiger wordt en ontspant onder invloed van muziek.”

Deltaplan
Recent is een grootschalig Deltaplan Dementie gelanceerd in Nederland. Met behulp van publiek-private financiering beoogt dit plan vernieuwende initiatieven te ontwikkelen om de toenemende maatschappelijke druk van de zorg voor dementerenden het hoofd te bieden. Vink hoopt dat in dit plan ruime aandacht zal zijn voor doorontwikkeling van effectieve zorg voor dementerenden, zoals muziektherapie. “Wij komen er achter dat bijvoorbeeld wakker worden met muziek heel rustgevend is voor dementerenden. Als je ’s ochtends al zorgt dat je onrustgevende prikkels vermijdt, dan heeft dat effect op het verloop van de hele dag”, licht Vink toe. “Het zou heel mooi zijn als dergelijke initiatieven verder met onderzoek worden onderbouwd.”

De contactpersoon voor dit project is Annemiek Vink.

Social anxiety disorder

Social anxiety disorder (SAD) is the most common anxiety disorder with an estimated lifetime prevalence of 9,3% (Graaf, 2012). It is characterized by an intense fear and avoidance of social situations. The burden associated with this disorder is substantial (Ruscio, 2008). Persons with SAD report more problems with activities in daily life, more difficulties in forming relationships, lower health, and reduced wellbeing compared to the general population (netwerk kwaliteitsontwikkeling GGZ, in prep.; Dryman, e.a., 2016). Rates of unemployment and number of missed hours of work are higher compared to persons without AD (Wittchen, 2000). As a consequence, SAD results in a considerable economic burden (Konnopka, 2009). The course of SAD is chronic and debilitating, if untreated. Pharmacological, psychological, and self-help interventions are offered and studies showed reduced symptoms (Mayo-Wilson, e.a., 2014). However, these interventions aren’t effective for all patients, medication has side effects and some patients will continue to have symptoms and/or an increased probability to relapse (Mayo-Wilson, e.a., 2014). Therefore, there is a need to improve treatment effects for SAD.

Self-esteem

It is proposed that effects of treatments for patients with SAD may be improved by focussing on self-esteem.  Self-esteem refers to a person’s overall emotional evaluation of his or her positive or negative attitude toward the self (Rosenberg, 1979). Low self-esteem is a main reason for seeking psychiatric help and it is a risk factor for the development of and relapse in several disorders (Stice, 2002; Wilson & Rapee, 2005; Orth, Robins, et.al. 2009). A meta-analysis showed that low self-esteem is a consequence of anxiety and also a predictor for developing anxiety symptoms (Sowislo & Orth, 2013), even when taking into account coping behavior, efficiency of social networks, stressful life events, and relational victimization (In-Albon, e.a, 2017; Orth, et.al., 2014). These results indicate that self-esteem is not just an epiphenomenon. On the contrary, self-esteem will have a strong impact, even stronger than factors as negative life events, coping, and efficiency of social networks. The clinical implication is that strengthening self-esteem in therapy for SAD is important, since strengthening self-esteem may act as a resource that buffers from negative experiences and may enhance the overall treatment effects in SAD.

Unfortunately, only few efficacy studies included self-esteem measures or focus on therapeutic interventions with an emphasis on self-esteem. Efficacy studies on interventions without a special focus on self-esteem revealed that symptoms may decline, whereas the effect on self-esteem was only intermediate or small (Watson, e.a., 2003). This may suggest that even after successful treatment, remittent patients may be still vulnerable. Studies on an intervention that target self-esteem in particular are promising to improve self-esteem. A meta-analysis on self-esteem interventions showed that interventions focussing on changing self-esteem were more effective in improving self-esteem compared to interventions with a broader focus (Haney & Durlak, 1998). In addition, interventions based on theories and empirical studies showed more effects than interventions without a theoretical or empirical ground (Bos, et al 2006). Using randomized controlled trials, improvement in self-esteem were shown in adult patients with depressive disorders (korrelboom, 2012), adults with personality disorders (korrelboom, 2011), adults with eating disorders (korrelboom, 2009) and persons with anxiety (Staring e.a., 2016).

Dramatherapy

In clinical practice, one of the interventions that focus on treating SAD and improving self-esteem is drama therapy. Drama therapy is an experiential form of treatment that uses expression techniques, role play, improvisation, and in vivo experiments (Hooren van e.a. , 2017). Interventions that have an experiential foundation and use in-vivo experiments are suggested to improve treatment for SAD, since recent results suggest that patients have an impaired sharing of emotions on an affective level, but not on a cognitive level of processing (Morrison e.a., 2016; , Buhlman e.a., 2015; ). Drama therapy has beneficial effects in anxiety disorders (AD; Dadsestan, 2008; Dehnavi, 2014; Anari, 2014). It is recommended in the Dutch multidisciplinary guideline and the Dutch Standard of Care for AD (netwerk kwaliteitsontwikkeling GGZ, in prep.) Recently, a drama therapeutic intervention is developed that primarily focus on improving self-esteem (Hilderink, 2015). This is called the Drama therapeutic Self-esteem Intervention (DSI). DSI is promising, since patient satisfaction is high (Hilderink, 2017), professionals in mental health care are enthusiastic on integrating DSI in treatment for SAD, and results from a pilot show very large effects (Hilderink, 2015). The integration of drama therapy in clinical practice may suggest it has a firm evidence base. Unfortunately, research using sound designs is missing and therefore there is a lack of solid evidence for effectivity.

Drama therapeutic Self-esteem Intervention

DSI is a group intervention to strengthen effects of usual care. DSI focuses on awareness of negative self-image, collecting evidence for positive self-image, and experiencing alternative behaviour in line with a positive self-image (Hilderink, 2016). DSI is based on drama therapeutic theories and principles derived from CBT. Based on effect research (Hilderink, 2015), DSI seems to significantly improving Self-esteem (Cohen’s d 1,5).

DSI makes use of working methods that match the model of Emunah and Selman and are adjusted to the individual development of the client. Consensus-based research (Doomen, 2010) reveals that the Emunah Five phase model (1996) is a useful guideline in dealing with anxiety disorders. The five phases of Emanuh are: dramatic game, fictional role play, realistic role play, psychodrama and farewell ritual. These five phases are in line with the phases of Selman (1980) for changing perspectives. The ability to changing perspectives is the ability to empathize in another, as well as move in a different perspective about the same situation. By changing perspectives, you can include new information about yourself, the other or the situation. Selman’s research brings forth five phases of the ability to change perspective: egocentric, subjective, reflective, reciprocal and social perspective. Within dramatic therapy, working with perspective is one of the active ingredients. Promoting the change of perspective helps to change a negative self-image. After all, one can switch from perspective and thus to role and consider a situation from multiple perspectives, assess whether cognitions are realistic and re-evaluate them.

The DSI is a protocol-based individual offered to a closed group of six clients and consists of six 75-minute sessions. Per session there is a fixed program with a purpose and related exercises and homework assignments.

Steeds vaker zijn er vragen over meetinstrumenten die vaktherapeuten kunnen inzetten. Binnen dit project is een inventarisatie gemaakt van meetinstrumenten die door vaktherapeuten gebruikt kunnen worden. Meetinstrumenten zijn betrokken die door vaktherapeuten voor verschillende doeleinden kunnen worden ingezet. Zo kan een meetinstrument bijvoorbeeld gebruikt worden voor het meten van de effecten van een behandeling, voor het stellen van een (vaktherapeutische) diagnose, voor het evalueren van een behandeling of interventie of voor het inzichtelijk maken van de bijdragen van de vaktherapeutische behandeling in het therapieproces van de cliënt.

Er zijn verschillende meetinstrumenten te onderscheidden zoals doelgroep specifiek meetinstrument of het meten van symptomen, beleving of gedragskenmerken. In dit overzicht vindt u zowel vaktherapeutische specifieke als niet vaktherapeutische meetinstrumenten.

Via deze link: Meetinstrumenten KenVaK Vaktherapie vindt u dit overzicht aan meetinstrumenten. Het betreft een groeidocument. Er is gestart met de creatief therapeutische disciplines. Dit is nog niet volledig. Ook dienen de bestaande meetinstrumenten relevant voor de psychomotorische therapie nog opgenomen te worden. Bij elk meetinstrument dat is opgenomen in het overzicht staat per meetinstrument informatie over het doel van het meetinstrument, de validiteit en de kwaliteit van het meetinstrument en waar u meer informatie over het meetinstrument kunt vinden.

Indien u een meetinstrument kent dat door vaktherapeuten kan worden gebruikt, mailt u de betreffende informatie naar: academievaktherapie@zuyd.nl